Khán badcá ye nizor razdan oré Karakoram ottú Sinár gíra bitor ehón Piking coor ot faldai yé. E razdan gán sair faithá zagar uore taki 18 mail loti farot acil. Razdan gán bicí cúndor accil de ettólla videcittá okkóle oddó haas gorí taari lekíto. Yan oré Dadu hoi nam rakí ဒရံုးေတာ္ျကီး boli maní uré. Voideccíttá olé Hanbaliq yá Han badcár razdán hoi dakitó. E razdan or cúndoror taarif oré han badcá háñsé 17 bosór fán sori goijjil dé Vínas decíttá Makopalo yé rekord goijjíl. ( Makopalo sou). Vilaiti Kobi (Poet) Kólares e (54) cúijja ceer loi taarif goijjíl.
Khan badcá deki Tibbati buddis óile yó Sinar (China) adob rosóm oré bicí qador oitto. Hókumotót mazé Sina zati ol bicí rakíil.1263 cón ót Sina ólle bicí qodor goréde Fofua Gór oré Yen Couñg coor ot bainnil. 1279 cón ot nokcó tara ol mutalia gorí balla tara sóuni toñg (killa) ekkáno bainnil. Khán badcá yé Sina zat e damdedé Konfucas Kiyañg oré yó noya razdán ot banídí baade Konfucas ór guictillá yó eleka dui yan hádiya diyé. Aró YenChoñg ar Penyeñ coorot asé dé kolej duiníyan oré yó abar mozbut gorí hórgoijje.
Decór bútoror códori besa kina ókkol oré yó aásan oiballa 200000 gúra loi cirír deferar nezam, Taibar téka gór 10000 oré yó baní diyé. Razdán loi fanír rasta talukat aásan oiballa Moha Budhda ré yó abar banaiyé. Besa kinar duk no o fán Habosor tiyañyó nealai yé. Códoriré haás gorí boldito. Recóm ór harhána, cúnár harhána ol becá bicí torki oi accíl. Khán badcá ye elóm oré yó dam dito. Tibbat or lamá thour Madi Dawot Shá re noya lekár hórof bana baiyé.
Fáresí koum Jamal Aladdin oré yó Dindaháni bana baiyé. Oinno oinno elómdár olote yó Moñgoli olor taarik leka baiyé. 1269 cón ot. Wigúwá hórof okkol loi lekár torika ré bongorí noiya torzó nealai diyé. Mohayana buddó dormore o aam dicór dórmo hisafé mani loiyé.
Kublai Khan ór zobanat fosím mollúk ottú kíristánor dayi dui zon foiñsíl. Ek zon Monti Kobi zagattú John, ar ekzon Poudanoni zagar Odorik. Badcá ye e dui ní zon oré aziz kodor santé raki kiristan dórmo foila bar ejazot di oré John oré Pikiñg razdanor foilar fadurir soddar isafe banai diyé. Tibat ot tour badcáyir hókumot banai di ehon fojjonto Dalailama dikká tour ol pawar ot asé.
Han badcá deki tar bab dada dikka laçai gorá dec kobza gorá moncá accíl. E tolla boli Tibbat, Takistan, bormá, kocincainá, Javá diya okkol re yó larai gorí kamiyab hásel goijjé. Kintu Japan oré fanír fous loi barbar hámla goillé yó kamiyab noó. Kublai Khan or ekguilla badcá okkolor decór bútore ebbé doñr raijjo accil. Fuk dákottú pasifik moha sómondor loti fosím dákottú Hala doriya far fan foiliya accil.
Bormát mazé Sina dóra hode Nara thihá páde (Doura badcá)r zomanat kublaiñg han or yuda ólle bormá ré hámla gorónor zoriya Nara thihá páde badcá tú Begen ottú Pye coor ot dá foijjil. Nara thihá páde ye Con Ditá Pamoukka ré aros nama loi Pikiñg razdan Kublai badcá háñsé diferai mosla hól gorá fojjé hoi Moñggol Zadir Pattóror lekát lout faaza. É Pattóror lekat Kublai Khán or razdán oré Dadu (Daidú) hoi leikké.
Isaak Newthon (Isaac Newton) sáf (1643, January 4 – 1727, marec 31) déki vilaiti (English) phizík (Physics) ór Sáiñsdár, Hísaf (Mathematics) ór Sáiñsdár (scientist), Nokcótarar (Astronomy) Sáiñsdár, phólsofar (Philosopher), ————(အဂႆဂိရတ္ပညာရွင္), ói oré duniyar taarikot mazé mocúr hói mancé biccáic goré. Newthon e 1687 cón ót Duniyar Merir Taán ór fot niyom(the theory of Gravitational force ) ool kúzi fai sobot gojjíl. É ciz or lora sora Newthon ór Fot (Theory) tinua deki fore 300 bosórór mazé phizíkór moidanot murhai estemal óiye boli howa za.
Newthon ó foilár cúrut Dur-zurmi (Telescope) ré avickar (Invented) gojjé. Dóla foorór cúla ol tin kuinna fóriq (prism) ottú fári zaite roñg háñt kísim nealede yían óre etteda gorí roñgor niyom fot ó nelaiyé. Te deki tánda boróf bone dé fot oré yó nealaiyé. Aró abas or zur (speed of sound) oré yó mutalia goijjíl.
E zomanat saiñsór elóm deki tajub gorí fúrai no faré fan. 17 códir(Century) hísafé ar saiñs or elómdar Newthon or Fot oul, mutaliya (Experiment) ool, niyom ol notákíto boli sañis or elóm ó notakítóu. Ane wala nosóFirst blog postl ollá bicí easán oula saiñs or ebdayi niyom olor oré zaher gorí daháidi giye dé Isaak Newthon ór easaní bicí asé.
Isaak Newthon sáf oré 1642 cón ot vilad dec, Woolstrop (Woolsthorpe, Lincolnshire, England) ot mazé zonom diyé. Te deki maic nofurai té óiye dé adinna fua ( premature baby ) dé yán ólla bicí gura accíl. Newthonór baf fua oibar tin maic age mara giyé. Yánólla Newthon síñyor ó accíl. Maa ye Newthon dui bosóijjá táite ar ek gua zamai loi Newthon oré Naniré gosái diyé.Te gura hale bicí biyarimmá accíl. Oinno fuainnór doil duñra duñri gorí kélai nofaittó. Beil góñri, Debal góñri okkól loi kélai din haraitó. Kitab forá ar Jarne(Journal), Magzin dola gorá cuok accíl.
Te tákito dé farar eskul (School) ot fonná forí óre Grantham Grammar School ot zai fonná foijjé. Eskulor rekord mozin te deki eskulor ebbe damic eskuilla fua ar fonnát ebbe díyan hom doya eskuilla fua accíl. Grantham eskul deki tar gór loi 5 mail ánik duré oile yó kobiras daktor or górot táki fonná foittó. Daktoror zii Miss Storey loi muhabbot forí zura-gatá goijjé.
Newthon ór mamur mocuarar uore 19 bosórot Cambridge University t fonná foijjé. 1661 cón, Junor 5 tarik ót Trinity College ၊ Cambridge ot dahél óiye. Te oinno eskuilla fuainor túaró boc bec, fuain ór ham gorí gorí hossá dola goittó.
Newthon e Ain (Law) or fonná foijjíl. Aristotle , Descartes , Gassendi , Hobbes ,Boyle tarár pholsofer ré mutalia goittó. Gellelio r san-tarar elóm oré te bicí fosón goittó. Kepler Optics okkól oré yó mutalia goijjé. Tar báfa oullor nut hísáfe oilde “Quaestiones Quaedam Philosophicae” (Certain Philosophical Questions) kitab oré sábaiyé. E kitab ot Paleto aññr fuñajjá. Arestotel aññr fuñajjá. Kintu aññr haás fuñajjá dekí háñsáyi boli hoi leikké.
1663 cón húdinor akhérít te hísafi foun oré cúru gorí dillagaiyé. hísafi foun loi taaluk nokcó tara elóm oréyó mutalia goijjé. 1663 cón epril or 28 tarikót kolejór elmi modotí bokcíc (Scholarship) foya eskuilla fua hisáfé basá giyé. Newthon é eskulor cíka cíkit dilagai diyé motton muhabbot or éntu zur homi giyoi. Te zuri ejjíl dé miala fua wá yó ar ekzon biyá gorí feillé. Newthon e muhabbot óre damditode étolla ar muhabbot ó nóo tua, biyá yó nógore.
1665 cón, epril maicót B.A. digeri faiyé. E bosórot mazé bicí dorór uñdur biyaram (plague) Yuruf ot fóili giyoi dé éttólla kolej oul óré 2 bosór bon goijjíl. Te yó nizor nagí hára dec Woolsthorpe ot wafes aaigiyói.
Newthon e górot hísafór foun óre nága sara mutalia goijjé. Eskul bon dui bosórot hísaf ar phisíkor babote mosála okkól óre bañidi faijjé. Duniyar Merir Taanor Fot (The Law of Universal Gravitation), dóla roñg deki dónu roñgór cúla olloi boné (The Theory of Optics) ၊ Hísaf ór foun oul “Integral and Differential calculus” tuai nelai faijjé.
Góror gírar butor tákite sep gas ottú sep gula zorer de dekí oré. Duniyar merir taan óre tuai nelai faijjé. Gorhó (planet) ókkolór gúrar foñt oré tuai faiyé. Jupitar gorhór sáñti gorhó ar gurar foñt okkol oré tuai faiyé. Newthon e 1671 cón ót “De Methodis Serierum Fluxionum” (On the Methods of Series of Fluxions) kitab oré lattin bácaloi lekí léyó sábai nófare. 1736 cón ót mazé Ingilic (English) báca loi sábaiye.
Newthon e tar avickar ókkol oré kitab lekí nealai balla hamicá mon nozaitó. Dec ót soledde Uñdur biyaram (bor biyaram) sáf onór baáde, 1667 cón ót Cambridge University abar kuille dé ottót abar eskul ot urí ek bosór baáde Master Digeri haasél goijjé. 1669 cón ót mazé 27 bosór no furaité boicót Hísafor porfésar(Professor) boinné. 1684 cón ót mazé “De Motu” nealai Aga Ambor or elóm (အာကာသပညာ) oré saf saf gorí zanai di faijjé.
Baáde dui bosórot mazé saiñs or moidan ot bicí dorhari, bicí zoruri “Philosophiae Naturalis Principia Mathematica” (The Mathematical Principles of Natural Philosophy) kitab oré sábai nealai faijjé. 1693 cón ót demagi nab komzurir biyaram oré zuré súre fai biyarimma boni giyoi. 1696 cón ót “Warden and the Master of Mint” tobka ré faileyó vilad ot fíri ai zagói foijjé.
1704 cón ot mazé “Royal Society” soddari zimma ré fai, fottí bosór bar bar basí tuiltó. 1705 cón ot Rani Ann e Newthon oré foilar cúrur saiñsdar ísáfe dorja diyé. 1717 cón òt lattin báca-t nealail dé kitaab oré ingilic ot abar sábai ye. 1727 cón, marec or 20 tarík ót Kensington, Middlesex, England vilad ót mazé akhéri niyaic félai oré duniyaittú alveda loiyé. Westminster Abbey hóde koborostanót zaga faiyé.
Cántir zobanár Eid Forok Eid or maaní oildé “Kúci”. Tamaam musólman okkolor lá Allah ta’ala ye bokcíc goijjé dé doñr din ókkol ór bútortún ekkán din. Ziyan oré romzanor san fúrai foila dinot lootfaza. Eidór mubarek dinor loi bazái Ruwaiñgá okkól e maic yían oré “Eidór San” boli dake.
Arobi maic caawal (Ro- Eidor San)or ek taríká kulle musólman ókkole Eid or din yian bana. Din yian Islam dórmor ekkán doñr din. Mogor ek zaga loi ar ek zaga, ek zati loi ar ek zati dórmor gírar butóre táki yian oré goredé tour-torika beec-khom asé. Nizor nizor bab dadar rosóm rewaj mozin elaka loi hárai oré kucír din yian haça.
Eid-ór bazar deki kúci ókkolór bútoré foilár cúrur doñr ekkán kúci. Eid-ór bazar oré “Forikka bazar” boli hoi dake. Manúic ókkolé nizor hásti mozin foicá-horí zoma goijjede iin nizor gór oula okkólor lá kúcir sáñté hossá goré. Fuwain súwain hátot loi bazarot za. Hour-suwor, hána-fina kine. Besoya ar kinoya dui ní zat kúci óu. Forikka bazar sille sira noza. Cáyer e zuraiyé,
Ciít khálor musomót Eid-ór gusól gorár nozara ré cáyer é een gorí zaher goijjé. Baade forikká bazarottún ziin kini ainníl, íin finí oré háñzé. Kúcbo ator, cúrma lagai maa-boin é gura fuwaindóre toyar goré. Baade bab-fut beggún mili óre noiya dhulár dikká Eid-gáht zaa cúru goré. Gale gale takbir foré.
Eid-gáhr Caan
Ebela, Eid-gáhr manzor muúntú aiyé. Eid-gáh tú bare-bare cíyáñ matai farailla ókkol óre húñciyari dé. Maaní Eid-ór nomas ór wakto hañsé aiyer tora tori ai zogoi. Maik neillé dé zobanat mazé maik loi elan gorí dake. Eid-ór tarana ókkol, naatiya okkol foré. Een é farailla ókkol Eid-gáht mazé age fisé házer ou. Een cúndor góri házaiye dé Eid-gáh ré sailé Eid-ór ekdók kúci fura oizagói. Foran cánti ou. Eid-gáhr sairó dákottú duwan ókkol boiyé. Nabalek Fuwaindé sairo dákortún Eid-gáh ré gíri doré. Eid gáht mazé nomas foríbollá toyari goré. Imam sab e muuntú Eid-ór boçayi, Allahr cúkuria, farailla lá nosiyot okkól boyan goré. Yiañt mazé ar ekkán ham deki zehón manúic fura ó, cómazor icára loi farar Imam sab ókkolor lá hádiya yó tulé. Akherí cíyáñ matai Eid-ór dui rakat nomas cúru gorí foré. Een sóllukir ekkán caan dé zedeké te foorái no-faré. Gair koum e ammúk há. Eid-ór khutbahr baade akheri munajat goré. Munajat ot Allah cúkuriya adagoré, gunáttún maf saa, fara arde fura musólman ókkolórláh solamotir duwa gorí Eidór nomaz hótom goré.
Eid-gáht tún wafesir age ar ekkán cúndor monzor dahá za. Ziyan oildé, bái ye bai ye azazi goré. Anbond manúic okkól e ek-zon ottún ar ek-zon e maf saa. Golat dóri handa-randá goré.
Yáar baade, Eid-gáht tún nizor fuwain-súwain loi wafes ói khoborostan ót ziyarot goitto za. Khoborot mazé giyoi dé nizor adorbon ókkolor lá cúkfari handa-randa goré. Allahr tún tarár mogferotór dua magé. Tarbaade wafes górot aai maa-bab, murobobbi, bái boin okkól oré sálam goré. (Age foot dóri sálam goréde rewaj accíl. Mogor Islam dormot maná dé yian zani óré aste-aste foot dórá cómazottún háñzi giyói.) E woktó yiánot fuwaindór kúci ar ekkán daháza. Ziyían Eidii. Nizor cóñro bái-boin, bána-bani okkól oré Eid-ór hádiya dede ciz oré “Eidii” boli hou. Gura fuwaindé doñr okkól oré salam diyar zur bará. Taaké taráttún Eidii loi faribóllá. Mogor, ze salam node, te Eidii tún maarúm oizaiboi. Hoitó sailé, fuwaindór hamanir ekkán kúcir monzor. Cáyer é zuradde,
“Tok tok salam didi, Eidii loiyum zeb bóri. Sémai haibár mon no-uoza, Eidii failé dil zura.”
Cáyer e Eid-ór dín gura fuwaindór dilor hálot oré zahér goijjé dé fot.
Eid-ór fiçá-hóla
Manúic ókkol e giñyat gucthí, fúwaijja-ajjá, hátillá, murobbi okkolór górot mazé muulot óibolla zaa. Ek gór baade ek gór zai-zai muulot goré. Eid-ót honó górot zaité daawot diya no-foré. Ókkol zonollá góror duwar kúla také. Zati ouk yá bezati. Ham yian oré “bera” boli hodé éri. E októt ar ekkán monzor muúntú aiyé. Górot aiyédé gorba okkól oré kessú no-hái zaito node. Fiçá-hóla yó hába, gurá fuwain óilé Eidii yó de. Éen oilé, ruwaiñggá ókkóle Eid-ór fiçá-hóla ki goré. Eid-ór hána haasgorí mirá jinís bana. Mocúr oildé, “Álluá-Luri”. Álluá-Luri hodé, háluwa arde Luri fiçá. Iin oilde addada-babdadar silsilá. Mogor Bitíc ór zobanar akhérit mazé Indiattún Sémai hoi nasta foida goijjé. Fisé-fisé Ruwaiñgá ókkole yó Álluá-Luri -r zagat Sémai re estemal gorí accé. Ajó baas zagat mazé Alluá-Luri bana. Sémai yó randé. Luri fiçá loi gusto diyó há.