Kublai Khán

Kublai Khán ( ကူဗလိုင္ခန္)

14502809_346633749008887_6801999227341488561_n
Kublai Khán ór bana wati sába

Háyat: Isáyi 1216-1294 (78)

 

Kublai Khán deki duniyar fuke pawar accil de moñgo badcá Jengís Khán or nati.  Kublai Khán deki    1216 cón ot zonom diyé dé Tuluír ar maa Sorghaghtani Beki dui nombóror fua. Fura nam Kublai Setsen Khán. Juwan hale doñr bai Möngke háñsé laráir sefeyi ísafe sori gorí Sinar fosímor elekar okkól oré kobza goijjíl. Moñgoli badcá entehalor baáde 1260 cón ót  moñgo guictír mujilis ottú taré badcá ísafe cuni loiyé.

 

Khán badcá deki bazúr bole (duñár bol), niyotor bolé pakka oi dadar mouksut  mozin guñra Sina dohól goríbar niyot dilot zolat accil. Étolla Xián badcar eleka sinar doin dák oré eka eka dohól gorí aité aité fura Sinar raza boni giyoi.

 

Khán badcá ye nizor razdan oré Karakoram ottú Sinár gíra bitor ehón Piking coor ot faldai yé. E razdan gán sair faithá zagar uore taki 18 mail loti farot acil. Razdan gán bicí cúndor accil de ettólla videcittá okkóle oddó haas gorí taari lekíto. Yan oré Dadu hoi nam rakí ဒရံုးေတာ္ျကီး boli maní uré. Voideccíttá olé Hanbaliq yá Han badcár razdán hoi dakitó. E razdan or cúndoror taarif oré han badcá háñsé 17 bosór fán sori goijjil dé Vínas decíttá Makopalo yé rekord goijjíl. ( Makopalo sou). Vilaiti Kobi (Poet) Kólares e (54) cúijja ceer loi taarif goijjíl.

 

Khan badcá deki Tibbati buddis óile yó Sinar (China) adob rosóm oré bicí qador oitto. Hókumotót mazé Sina zati ol bicí rakíil.1263 cón ót Sina ólle bicí qodor goréde Fofua Gór oré Yen Couñg coor ot  bainnil. 1279 cón ot nokcó tara ol mutalia gorí balla tara sóuni toñg (killa) ekkáno bainnil. Khán badcá yé Sina zat e damdedé Konfucas Kiyañg oré yó noya razdán ot banídí baade  Konfucas ór guictillá yó eleka dui yan hádiya diyé. Aró YenChoñg ar Penyeñ coorot asé dé kolej duiníyan oré yó abar mozbut gorí hórgoijje.

 

Decór bútoror códori besa kina ókkol oré yó aásan oiballa 200000 gúra loi cirír deferar nezam, Taibar téka gór 10000 oré yó baní diyé. Razdán loi fanír rasta talukat aásan oiballa Moha Budhda ré yó abar banaiyé. Besa kinar duk no o fán Habosor tiyañyó  nealai yé. Códoriré haás gorí boldito. Recóm ór harhána, cúnár harhána ol becá bicí torki oi accíl. Khán badcá ye elóm oré yó dam dito. Tibbat or lamá thour Madi Dawot Shá re noya lekár hórof bana baiyé.

 

Fáresí koum Jamal Aladdin oré yó Dindaháni bana baiyé. Oinno oinno elómdár olote yó Moñgoli olor taarik leka baiyé. 1269 cón ot. Wigúwá hórof okkol loi lekár torika ré bongorí noiya torzó nealai diyé. Mohayana buddó dormore o aam dicór dórmo hisafé mani loiyé.

 

Kublai Khan ór zobanat fosím mollúk ottú kíristánor dayi dui zon foiñsíl. Ek zon Monti Kobi zagattú John, ar ekzon Poudanoni zagar Odorik. Badcá ye e dui ní zon oré aziz kodor santé raki kiristan dórmo foila bar ejazot di oré John oré Pikiñg razdanor foilar fadurir soddar isafe banai diyé. Tibat ot tour badcáyir hókumot banai di ehon fojjonto Dalailama dikká tour ol pawar ot asé.

 

Han badcá deki tar bab dada dikka laçai gorá dec kobza gorá moncá accíl. E tolla boli Tibbat, Takistan, bormá, kocincainá, Javá diya okkol re yó larai gorí kamiyab hásel goijjé. Kintu Japan oré fanír fous loi barbar hámla goillé yó kamiyab noó. Kublai Khan or ekguilla badcá okkolor decór bútore ebbé doñr raijjo accil. Fuk dákottú pasifik moha sómondor loti fosím dákottú Hala doriya far fan foiliya accil.

 

Bormát mazé Sina dóra hode Nara thihá páde (Doura badcá)r zomanat kublaiñg han or yuda ólle bormá ré hámla gorónor zoriya  Nara thihá páde badcá tú Begen ottú Pye coor ot dá foijjil. Nara thihá páde ye Con Ditá Pamoukka ré aros nama loi Pikiñg razdan Kublai badcá háñsé diferai mosla hól gorá fojjé hoi Moñggol Zadir Pattóror lekát lout faaza. É  Pattóror lekat Kublai Khán or razdán oré Dadu (Daidú) hoi leikké.

 

Kublai Khán badcá deki fukor mollúk okkol, fosím Yurop mulluk ot oddó íbar hókumoti pawar accil. Sinat mazé Yuáñ badcá yi ré banaildé badcá. 1294 cón, Fébruay 18 taarík ót tar háyator rosí síri giyoi.

Newthon

Isaak Newthon 

img_20161011_024026
Newthon or Sába 1689 ót Godfray Kneller e tuillé.

Háyat:   1642-1727 (84)

Éstan:    Vilad

Mocúri: Namdár Sáiñsdár

  • Báñgoyá: Aga Ambor

Isaak Newthon (Isaac Newton) sáf  (1643, January 4 – 1727, marec 31) déki vilaiti (English) phizík (Physics) ór Sáiñsdár, Hísaf (Mathematics) ór Sáiñsdár (scientist), Nokcótarar (Astronomy) Sáiñsdár, phólsofar (Philosopher), ————(အဂႆဂိရတ္ပညာရွင္), ói oré duniyar taarikot mazé mocúr hói mancé biccáic goré. Newthon e 1687 cón ót Duniyar Merir Taán ór fot niyom(the theory of Gravitational force ) ool kúzi fai sobot gojjíl.  É ciz or lora sora Newthon ór Fot (Theory) tinua deki fore 300 bosórór mazé phizíkór moidanot murhai estemal óiye boli howa za. 

Newthon ó foilár cúrut Dur-zurmi (Telescope)  ré avickar (Invented) gojjé. Dóla foorór cúla ol tin kuinna fóriq (prism) ottú fári zaite roñg háñt kísim nealede yían óre etteda gorí roñgor niyom fot ó nelaiyé. Te deki tánda boróf bone dé fot oré yó nealaiyé. Aró abas or zur (speed of sound) oré yó mutalia goijjíl.

E zomanat saiñsór elóm deki tajub gorí fúrai no faré fan. 17 códir(Century) hísafé ar saiñs or elómdar Newthon or Fot oul, mutaliya (Experiment) ool, niyom ol notákíto boli sañis or elóm ó notakítóu. Ane wala nosóFirst blog postl ollá bicí easán oula saiñs or ebdayi niyom olor oré zaher gorí daháidi giye dé Isaak Newthon ór easaní bicí asé.

Isaak Newthon sáf oré 1642 cón ot vilad dec, Woolstrop (Woolsthorpe, Lincolnshire, England) ot mazé zonom diyé. Te deki maic nofurai té óiye dé adinna fua ( premature baby ) dé yán ólla bicí gura accíl. Newthonór baf fua oibar tin maic age mara giyé. Yánólla Newthon síñyor ó accíl. Maa ye Newthon dui bosóijjá táite ar ek gua zamai loi Newthon oré Naniré gosái diyé.Te gura hale bicí biyarimmá accíl. Oinno fuainnór doil duñra duñri gorí kélai nofaittó. Beil góñri, Debal góñri okkól loi kélai din haraitó. Kitab forá ar Jarne(Journal), Magzin dola gorá cuok accíl.

Te tákito dé farar eskul (School) ot fonná forí óre Grantham Grammar School ot zai fonná foijjé. Eskulor rekord mozin te deki eskulor ebbe damic eskuilla fua ar fonnát ebbe díyan hom doya eskuilla fua accíl. Grantham eskul deki tar gór loi 5 mail ánik duré oile yó  kobiras daktor or górot táki fonná foittó. Daktoror zii Miss Storey loi muhabbot forí zura-gatá goijjé.

Newthon ór mamur mocuarar uore 19 bosórot Cambridge University t fonná foijjé. 1661 cón, Junor 5 tarik ót Trinity College ၊ Cambridge ot dahél óiye. Te oinno eskuilla fuainor túaró boc bec, fuain ór ham gorí gorí hossá dola goittó.

Newthon e Ain (Law) or fonná foijjíl. Aristotle , Descartes , Gassendi , Hobbes ,Boyle tarár pholsofer ré mutalia goittó. Gellelio r san-tarar elóm oré te bicí fosón goittó.  Kepler Optics okkól oré yó mutalia goijjé. Tar báfa oullor nut hísáfe oilde “Quaestiones Quaedam Philosophicae(Certain Philosophical Questions) kitab oré sábaiyé. E kitab ot Paleto aññr fuñajjá. Arestotel aññr fuñajjá. Kintu aññr haás fuñajjá dekí háñsáyi boli hoi leikké.

1663 cón húdinor akhérít te hísafi foun oré cúru gorí dillagaiyé. hísafi foun loi taaluk nokcó tara elóm oréyó mutalia goijjé. 1663 cón epril or 28 tarikót kolejór elmi modotí bokcíc (Scholarship) foya eskuilla fua hisáfé basá giyé. Newthon é eskulor cíka cíkit dilagai diyé motton muhabbot or éntu zur homi giyoi. Te zuri ejjíl dé miala fua wá yó ar ekzon biyá gorí feillé. Newthon e muhabbot óre damditode étolla ar muhabbot ó nóo tua, biyá yó nógore.

1665 cón, epril maicót B.A. digeri faiyé. E bosórot mazé bicí dorór uñdur biyaram (plague) Yuruf ot fóili giyoi dé éttólla kolej oul óré 2 bosór bon goijjíl. Te yó nizor nagí hára dec  Woolsthorpe ot wafes aaigiyói.

Newthon e górot hísafór foun óre nága sara mutalia goijjé. Eskul bon dui bosórot hísaf ar phisíkor babote mosála okkól óre bañidi faijjé. Duniyar Merir Taanor Fot (The Law of Universal Gravitation), dóla roñg deki dónu  roñgór cúla olloi boné (The Theory of Optics) ၊  Hísaf ór foun oul “Integral and Differential calculus” tuai nelai faijjé.

Góror gírar butor tákite  sep gas ottú sep gula  zorer de dekí oré. Duniyar merir taan óre tuai nelai faijjé. Gorhó (planet)  ókkolór gúrar foñt oré tuai faiyé.  Jupitar gorhór sáñti gorhó ar gurar foñt okkol oré  tuai faiyé. Newthon e 1671 cón ót “De Methodis Serierum Fluxionum(On the Methods of Series of Fluxions) kitab oré lattin  bácaloi lekí léyó sábai nófare. 1736 cón ót mazé Ingilic (English) báca loi sábaiye.

Newthon e tar avickar ókkol oré kitab lekí nealai balla hamicá mon nozaitó. Dec ót soledde Uñdur biyaram (bor biyaram) sáf onór baáde, 1667 cón ót Cambridge University abar kuille dé ottót  abar eskul ot urí ek bosór baáde Master Digeri haasél goijjé. 1669 cón ót mazé 27 bosór no furaité boicót Hísafor porfésar(Professor) boinné. 1684 cón ót mazé “De Motu” nealai Aga Ambor  or elóm (အာကာသပညာ) oré saf saf gorí zanai di faijjé.

Baáde dui bosórot mazé saiñs or moidan ot bicí dorhari, bicí zoruri “Philosophiae Naturalis Principia Mathematica” (The Mathematical Principles of Natural Philosophy) kitab oré sábai nealai faijjé. 1693 cón ót demagi nab komzurir biyaram oré zuré súre fai biyarimma boni giyoi. 1696 cón ót “Warden and the Master of Mint” tobka ré faileyó vilad ot fíri ai zagói foijjé.

 1704 cón ot mazé “Royal Society” soddari zimma ré fai, fottí bosór bar bar basí tuiltó. 1705 cón ot Rani Ann e Newthon oré foilar cúrur saiñsdar ísáfe dorja diyé. 1717 cón òt lattin báca-t nealail dé kitaab oré ingilic ot abar sábai ye. 1727 cón, marec or 20 tarík ót Kensington, Middlesex, England vilad ót mazé akhéri niyaic félai oré duniyaittú alveda loiyé. Westminster Abbey hóde koborostanót zaga faiyé.