Zóñg Mong Mong Let (ေစာင္း ဦးေမာင္ေမာင္လတ္) dekí Min Dun Min badcár (မင္းတုန္းမင္း) hañsé gan (သီခ်င္းႀကီး), tulá gan(သီခ်င္းခံ) arde nanandilla tal gan okkól oré bazai gaitó dé “Deva Indá” (ေဒဝဣႏၵာ) lokóf wala ustat gyír cágrid accíl.
Baf deki Min Dun-Ti Bow-Bitíc tin badcá fistán soori goijjíl dé “Moha Bougá Dhaná Raza”(မဟာေဘာဂ ဓနရာဇာ)၊ “Min Lá Situ” (မင္းလွစည္သူ) ar “Khan Bahádur”(ခါန္းဗဟာဒူး) hoi lokof (ဘြဲ႕) ókkol fail dé Házanar Uzir (အခြန္ဝန္)- Házanar tular Uzir (အေကာက္ဝန္)-Kyouk Ré coór ór Múruk (ေက်ာက္ရဲၿမိဳ႕စား)- Mandelé Coór Súroti Mosítór Motualli “Mulla Ismail” ar Maa deki Bi Bi Gyi accíl. Háñt bai yór bútoré Só lombor ór fuwa accíl.
Moñg Moñg Let yé Bormát tal bazana Behañ Zóñg (ေစာင္းေကာက္) óre bála gori bazai óre gai tódé baáde yó Tal bazanar babote “Gitá Wíto Dhaní” (ဂီတ ဝိေသာဓနိ) kitab oré foilár cúrut lekí sábail. Behañ Zóñg bazat ar gaát mazé oinno zon loi mil nohá fán bai zainto. Bitíc ór zobanat Rengun Coór, Giit or eskul ot mazé Hédmaictor accíl.
Moñg Moñg Let ór Mamu
Uú Kin Moñg Dué (ဦးခင္ေမာင္ေဒြး) yé “Deva Indár ebbe adoijjá cágrid deki Moñg Moñg Let accíl. Moñg Moñg Let oré Deva Indá yé becá bicí elom ol cíkail. Moñg Moñg Let ye yó e Zóñg bazar elóm óre hayat bor adorór sáñte cíki bazail. Hondilla ador goitto buli hoilé nizor cómbottí biggún fúrafán Zoñg bazail. Cómbótti hom buli no taijjó; Súroti Tara Bazar (Tein gyi zay) ór 32 borat óttún 7 bórat fúrafán bóuli hoiyé.
Moñg Moñg Let hodé “Gitá Wíto Dhaní” kitab oré lekí sábail dé Moñg Moñg Let, Bitíc hókumot ór zobanat Rengun Art eskulot mazé Zóñg baza cikoya ustat hísafé 3 bosór fán soori goijjil dé Moñg Moñg Let éri.
Taiñr bibi Dow Má Má Ley ( ေဒၚမမေလး) deki Mandela coór, Alawi Si rastat(အာဠဝီ စီ လမ္း) mazé táke. Bibi sayebattú Moñg Mong let ar Ustat Deva Indá aró dadar babote yó becí zana hásel oiló.
Dow Má Má Ley yé ‘Moñg Moñg Let tú tal bazanar cuok gura hale lóti accíl. Taiñr foila ustat deki Deva Indá Moñg Moñg Gyi accíl. Moñg Moñg Gyi-r ebbe adoijjá cágrid accíl. Ustat Moñg Moñg Gyi yé dile zane kucíc gorí ek zoinna cágrid deki Moñg Moñg Let accíl. Deva Indá deki bicí dil gom ola, dil norom cánti manúic accíl. Íbattú bibi soóre bore mara zai Moñg Lé Kin hoí fuwa uggúa loi accíl. Fuwa Moñg Lé Kin e Cán Estet ór Can maiya fuwa uggúa loi cádi goijjíl. Ek dinná buo yé fórik ór Háru hodun kini oré finníl. ‘Toi fórik ór háru hode báñgi zagoi kimoti zinís no, iin kiyollá kinnos’ hoiyé dé étolla buo guiccá ói Cán Estet ot wafes giíl goi. fuwa yó buor fisé fisé zaito sar, Devá Indá Mong Mong Gyi yé o fut ga ga no zaic baba barái diyum mói. Bairá fúrok hoi bus diíl. Fuwattú dil hóraf ói Killa Oñir (က်ဳံး) ot zaf di mori giyé goi. Ek mattro uggúa fuwa zehón mara gel, bicí dil ot sótma lagi more fán thour boní accíl.
‘Thourór ham loi morim, faide súwab un mor fuwallá’
buli Moñg moñg Gyi yé hoil. Thour bonilé yó Zoñg or elom oré lattát cíkai ballá mancé kusail goittó. Bicí zehon kusail gorér boro thour ókkol oré buzái saiyé. Fusár loiyé dé thour okkól e tal bazanar díkka no deháu elóm or dikka deháilé gunáttú basi fari bó hoiyé dé étolla thour ot maze táki Zóñg bazar elóm oré lattát cíkail.
Moñg Moñg Let é elóm bicí hásel gorí faijjíl.
Deva Inda Moñg Moñg Gyí thuor boinné dé 10 bosór lotí ór. Thour boní gar sehét honó eddur gom no accíl. Íbattú Doóní biyaram oí hañcíté hañcíté niyac bon mikka oi zai le hoor suor oddo sóñli no fare fan oizai toi. Moñg Moñg Let yé tañír ustat oré cúddor fuwainnór díkka kérmos góitto. Cágrid okkól oré no arái tó. Doóni raitor 3 úa báze oilé tánda yé gúm zái no faré fán oízaito. É ottót Moñg Moñg let yé gúm óttu urí tañír ustat olla zo gáñitto. Háná, faní, dabai ókkol nal girí dito.”
Mádala coór ót mazé accíl dé yá yó Moñg Moñg Let r górot tákito. Moñg Moñg Let yé zati, dórmo forók cók nogorí ustát or kérmos goittó. Buo Dow Má Má Ley yó cúk ocúk biyaram or hóbor giri goittó. Aró Ustat Dewá Indá fosón goré dé hána ré kíyal gorí hábaito.
Moñg Moñg let ré tañir fuwa Moñg Ley Kin (ေမာင္ေလးခင္) or dillá ador goittó. Dow Má Má ley (ေဒၚမမေလး) ré tañir futor buor díllá ador goittó.
Moñg Moñg let yé te miras faiyé dé cis loi dán soilór harbar (လုပ္ငန္း) , fattórór harbar ókkol goittó. Kintu te deki Zóñg Baza baát taito, ham or íkka honó díyan noditó, ham ot tar cárit okkól lagai dito. En goitté goitté cómbottí beggún árai feillé.
Rengun Art eskul ót mazé Zóñg baza cíkoya ustat hísafé 3 bosór soori goijjíl dé ére foila bosóror tolof oré aññár ustat ollá hoí Deva Inda Moñg Moñg Gyi lá niyot gorí sódká gorí feillé. Baki 2 bosór ór tolof oré tañi háiye. Moñg Moñg Let yé nicá noháito. Kelkut nogoittó. Cóñro bo ainó nóló, bicí cáda cidá accíl. Gaadé bazade manuic tuwai Zóñg baadé buli bibi Dow Ma Ma ley yé hoiyé.
(Mocúr bormár musolman ókkol or bútottun Dec mcúr Mohá bazana elómdár ek zon or kahani ré e zobanor juwan ókkol e mesal loi bóllá ar komi tan tez ói bollá niyote leki diya giyé.
Khán badcá ye nizor razdan oré Karakoram ottú Sinár gíra bitor ehón Piking coor ot faldai yé. E razdan gán sair faithá zagar uore taki 18 mail loti farot acil. Razdan gán bicí cúndor accil de ettólla videcittá okkóle oddó haas gorí taari lekíto. Yan oré Dadu hoi nam rakí ဒရံုးေတာ္ျကီး boli maní uré. Voideccíttá olé Hanbaliq yá Han badcár razdán hoi dakitó. E razdan or cúndoror taarif oré han badcá háñsé 17 bosór fán sori goijjil dé Vínas decíttá Makopalo yé rekord goijjíl. ( Makopalo sou). Vilaiti Kobi (Poet) Kólares e (54) cúijja ceer loi taarif goijjíl.
Khan badcá deki Tibbati buddis óile yó Sinar (China) adob rosóm oré bicí qador oitto. Hókumotót mazé Sina zati ol bicí rakíil.1263 cón ót Sina ólle bicí qodor goréde Fofua Gór oré Yen Couñg coor ot bainnil. 1279 cón ot nokcó tara ol mutalia gorí balla tara sóuni toñg (killa) ekkáno bainnil. Khán badcá yé Sina zat e damdedé Konfucas Kiyañg oré yó noya razdán ot banídí baade Konfucas ór guictillá yó eleka dui yan hádiya diyé. Aró YenChoñg ar Penyeñ coorot asé dé kolej duiníyan oré yó abar mozbut gorí hórgoijje.
Decór bútoror códori besa kina ókkol oré yó aásan oiballa 200000 gúra loi cirír deferar nezam, Taibar téka gór 10000 oré yó baní diyé. Razdán loi fanír rasta talukat aásan oiballa Moha Budhda ré yó abar banaiyé. Besa kinar duk no o fán Habosor tiyañyó nealai yé. Códoriré haás gorí boldito. Recóm ór harhána, cúnár harhána ol becá bicí torki oi accíl. Khán badcá ye elóm oré yó dam dito. Tibbat or lamá thour Madi Dawot Shá re noya lekár hórof bana baiyé.
Fáresí koum Jamal Aladdin oré yó Dindaháni bana baiyé. Oinno oinno elómdár olote yó Moñgoli olor taarik leka baiyé. 1269 cón ot. Wigúwá hórof okkol loi lekár torika ré bongorí noiya torzó nealai diyé. Mohayana buddó dormore o aam dicór dórmo hisafé mani loiyé.
Kublai Khan ór zobanat fosím mollúk ottú kíristánor dayi dui zon foiñsíl. Ek zon Monti Kobi zagattú John, ar ekzon Poudanoni zagar Odorik. Badcá ye e dui ní zon oré aziz kodor santé raki kiristan dórmo foila bar ejazot di oré John oré Pikiñg razdanor foilar fadurir soddar isafe banai diyé. Tibat ot tour badcáyir hókumot banai di ehon fojjonto Dalailama dikká tour ol pawar ot asé.
Han badcá deki tar bab dada dikka laçai gorá dec kobza gorá moncá accíl. E tolla boli Tibbat, Takistan, bormá, kocincainá, Javá diya okkol re yó larai gorí kamiyab hásel goijjé. Kintu Japan oré fanír fous loi barbar hámla goillé yó kamiyab noó. Kublai Khan or ekguilla badcá okkolor decór bútore ebbé doñr raijjo accil. Fuk dákottú pasifik moha sómondor loti fosím dákottú Hala doriya far fan foiliya accil.
Bormát mazé Sina dóra hode Nara thihá páde (Doura badcá)r zomanat kublaiñg han or yuda ólle bormá ré hámla gorónor zoriya Nara thihá páde badcá tú Begen ottú Pye coor ot dá foijjil. Nara thihá páde ye Con Ditá Pamoukka ré aros nama loi Pikiñg razdan Kublai badcá háñsé diferai mosla hól gorá fojjé hoi Moñggol Zadir Pattóror lekát lout faaza. É Pattóror lekat Kublai Khán or razdán oré Dadu (Daidú) hoi leikké.
Isaak Newthon (Isaac Newton) sáf (1643, January 4 – 1727, marec 31) déki vilaiti (English) phizík (Physics) ór Sáiñsdár, Hísaf (Mathematics) ór Sáiñsdár (scientist), Nokcótarar (Astronomy) Sáiñsdár, phólsofar (Philosopher), ————(အဂႆဂိရတ္ပညာရွင္), ói oré duniyar taarikot mazé mocúr hói mancé biccáic goré. Newthon e 1687 cón ót Duniyar Merir Taán ór fot niyom(the theory of Gravitational force ) ool kúzi fai sobot gojjíl. É ciz or lora sora Newthon ór Fot (Theory) tinua deki fore 300 bosórór mazé phizíkór moidanot murhai estemal óiye boli howa za.
Newthon ó foilár cúrut Dur-zurmi (Telescope) ré avickar (Invented) gojjé. Dóla foorór cúla ol tin kuinna fóriq (prism) ottú fári zaite roñg háñt kísim nealede yían óre etteda gorí roñgor niyom fot ó nelaiyé. Te deki tánda boróf bone dé fot oré yó nealaiyé. Aró abas or zur (speed of sound) oré yó mutalia goijjíl.
E zomanat saiñsór elóm deki tajub gorí fúrai no faré fan. 17 códir(Century) hísafé ar saiñs or elómdar Newthon or Fot oul, mutaliya (Experiment) ool, niyom ol notákíto boli sañis or elóm ó notakítóu. Ane wala nosóFirst blog postl ollá bicí easán oula saiñs or ebdayi niyom olor oré zaher gorí daháidi giye dé Isaak Newthon ór easaní bicí asé.
Isaak Newthon sáf oré 1642 cón ot vilad dec, Woolstrop (Woolsthorpe, Lincolnshire, England) ot mazé zonom diyé. Te deki maic nofurai té óiye dé adinna fua ( premature baby ) dé yán ólla bicí gura accíl. Newthonór baf fua oibar tin maic age mara giyé. Yánólla Newthon síñyor ó accíl. Maa ye Newthon dui bosóijjá táite ar ek gua zamai loi Newthon oré Naniré gosái diyé.Te gura hale bicí biyarimmá accíl. Oinno fuainnór doil duñra duñri gorí kélai nofaittó. Beil góñri, Debal góñri okkól loi kélai din haraitó. Kitab forá ar Jarne(Journal), Magzin dola gorá cuok accíl.
Te tákito dé farar eskul (School) ot fonná forí óre Grantham Grammar School ot zai fonná foijjé. Eskulor rekord mozin te deki eskulor ebbe damic eskuilla fua ar fonnát ebbe díyan hom doya eskuilla fua accíl. Grantham eskul deki tar gór loi 5 mail ánik duré oile yó kobiras daktor or górot táki fonná foittó. Daktoror zii Miss Storey loi muhabbot forí zura-gatá goijjé.
Newthon ór mamur mocuarar uore 19 bosórot Cambridge University t fonná foijjé. 1661 cón, Junor 5 tarik ót Trinity College ၊ Cambridge ot dahél óiye. Te oinno eskuilla fuainor túaró boc bec, fuain ór ham gorí gorí hossá dola goittó.
Newthon e Ain (Law) or fonná foijjíl. Aristotle , Descartes , Gassendi , Hobbes ,Boyle tarár pholsofer ré mutalia goittó. Gellelio r san-tarar elóm oré te bicí fosón goittó. Kepler Optics okkól oré yó mutalia goijjé. Tar báfa oullor nut hísáfe oilde “Quaestiones Quaedam Philosophicae” (Certain Philosophical Questions) kitab oré sábaiyé. E kitab ot Paleto aññr fuñajjá. Arestotel aññr fuñajjá. Kintu aññr haás fuñajjá dekí háñsáyi boli hoi leikké.
1663 cón húdinor akhérít te hísafi foun oré cúru gorí dillagaiyé. hísafi foun loi taaluk nokcó tara elóm oréyó mutalia goijjé. 1663 cón epril or 28 tarikót kolejór elmi modotí bokcíc (Scholarship) foya eskuilla fua hisáfé basá giyé. Newthon é eskulor cíka cíkit dilagai diyé motton muhabbot or éntu zur homi giyoi. Te zuri ejjíl dé miala fua wá yó ar ekzon biyá gorí feillé. Newthon e muhabbot óre damditode étolla ar muhabbot ó nóo tua, biyá yó nógore.
1665 cón, epril maicót B.A. digeri faiyé. E bosórot mazé bicí dorór uñdur biyaram (plague) Yuruf ot fóili giyoi dé éttólla kolej oul óré 2 bosór bon goijjíl. Te yó nizor nagí hára dec Woolsthorpe ot wafes aaigiyói.
Newthon e górot hísafór foun óre nága sara mutalia goijjé. Eskul bon dui bosórot hísaf ar phisíkor babote mosála okkól óre bañidi faijjé. Duniyar Merir Taanor Fot (The Law of Universal Gravitation), dóla roñg deki dónu roñgór cúla olloi boné (The Theory of Optics) ၊ Hísaf ór foun oul “Integral and Differential calculus” tuai nelai faijjé.
Góror gírar butor tákite sep gas ottú sep gula zorer de dekí oré. Duniyar merir taan óre tuai nelai faijjé. Gorhó (planet) ókkolór gúrar foñt oré tuai faiyé. Jupitar gorhór sáñti gorhó ar gurar foñt okkol oré tuai faiyé. Newthon e 1671 cón ót “De Methodis Serierum Fluxionum” (On the Methods of Series of Fluxions) kitab oré lattin bácaloi lekí léyó sábai nófare. 1736 cón ót mazé Ingilic (English) báca loi sábaiye.
Newthon e tar avickar ókkol oré kitab lekí nealai balla hamicá mon nozaitó. Dec ót soledde Uñdur biyaram (bor biyaram) sáf onór baáde, 1667 cón ót Cambridge University abar kuille dé ottót abar eskul ot urí ek bosór baáde Master Digeri haasél goijjé. 1669 cón ót mazé 27 bosór no furaité boicót Hísafor porfésar(Professor) boinné. 1684 cón ót mazé “De Motu” nealai Aga Ambor or elóm (အာကာသပညာ) oré saf saf gorí zanai di faijjé.
Baáde dui bosórot mazé saiñs or moidan ot bicí dorhari, bicí zoruri “Philosophiae Naturalis Principia Mathematica” (The Mathematical Principles of Natural Philosophy) kitab oré sábai nealai faijjé. 1693 cón ót demagi nab komzurir biyaram oré zuré súre fai biyarimma boni giyoi. 1696 cón ót “Warden and the Master of Mint” tobka ré faileyó vilad ot fíri ai zagói foijjé.
1704 cón ot mazé “Royal Society” soddari zimma ré fai, fottí bosór bar bar basí tuiltó. 1705 cón ot Rani Ann e Newthon oré foilar cúrur saiñsdar ísáfe dorja diyé. 1717 cón òt lattin báca-t nealail dé kitaab oré ingilic ot abar sábai ye. 1727 cón, marec or 20 tarík ót Kensington, Middlesex, England vilad ót mazé akhéri niyaic félai oré duniyaittú alveda loiyé. Westminster Abbey hóde koborostanót zaga faiyé.